Ատրպէյճան կը դիմէ Հայկական եկեղեցիներու «ալպանացման». Արցախի ԱԺ-ի նախագահի ահազանգը

Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի նախագահ Արթուր Թովմասեանը կոչ ուղղած է ՄԱԿ գլխաւոր քարտուղար Անթոնիօ Կութերեշին, ԵՈՒՆԵՍՔՕ գլխաւոր տնօրէն Օտրի Ազուլէին, ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցիչ Անճէյ Քասփրշիկին, Եկեղեցիներու համաշխարհային խորհուրդին․

«Դիմում ենք Ձեզ՝ ահազանգելով 2020 թուականի սեպտեմբերի 27-ին Ատրպէյճանի կողմից Արցախի Հանրապետութեան դէմ սանձազերծուած պատերազմի ընթացքում եւ նոյն թուականի նոյեմբերի 10-ին ամբողջական հրադադարի եւ բոլոր ռազմական գործողութիւնների աւարտի մասին եռակողմ պայմանաւորուածութիւնից յետոյ Արցախի՝ ատրպէյճանական ռազմական բռնատիրութեան տակ յայտնուած տարածքներում հայկական մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութեանն սպառնացող ահագնացող վտանգի մասին:

Դեռեւս 1920-ական թուականներից առկայ են Ատրպէյճանի կողմից հայկական մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութեան միտումնաւոր եւ չքօղարկուած կերպով անդառնալի վնաս հասցնելու, դրա հիմնայատակ ոչնչացման եւ իւրացման փաստագրուած դէպքեր, որոնք նախադէպ են հանդիսացել 2020 թուականի 44-օրեայ պատերազմի ընթացքում եւ դրան յաջորդող ամիսներին Ատրպէյճանի վերահսկողութեան տակ անցած տարածքներում հայկական մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութիւն հանդիսացող պատմական յուշարձանների, արուեստի ստեղծագործութիւնների եւ պաշտամունքի վայրերի, ինչպէս նաեւ Հայրենական Մեծ պատերազմի ու Արցախեան 1-ին պատերազմի զոհուածների յուշահամալիրների նկատմամբ նոր ուժգնութեամբ վայրագութիւնների:

Անհրաժեշտ ենք համարում ընդգծել, որ 2020 թուականի նոյեմբերի 10-ի եռակողմ պայմանաւորուածութիւնից յետոյ Ատրպէյճանի կողմից պետական մակարդակով նոր թափով իրագործւում է հայ առաքելական եկեղեցիների «ալպանականացման» կեղծ թէզի օրինականացման, հայկական հոգեւոր ժառանգութեան իւրացման, պղծման, առանձին դէպքերում նաեւ՝ հիմնայատակ ոչնչացման քաղաքականութիւն:

Արցախի Հանրապետութեան՝ ներկայումս ատրպէյճանական բռնատիրութեան տակ գտնուող Հադրութի շրջանի Ծակուռի գիւղի 12-րդ դարի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցին որպէս ալպանական ներկայացնելը, Շուշի քաղաքում գտնուող Սուրբ Յովհաննէս Մկրտիչ եկեղեցին աւիրումն ամենավերջին օրինակներն են:

Դատապարտելի են Ատրպէյճանի կողմից հայկական առաքելական եկեղեցիների ալպանականացման հեռահար նպատակով դրանք վերանորոգելու, հայալեզու արձանագրութիւնները վերացնելու մասին պետական ամենաբարձր մակարդակով արուած յայտարարութիւնները:

Այս կերպ Ատրպէյճանը նաեւ հաւատարիմ է մնացել սեփական պատմութեան վերաշարադրման եւ բռնագրաւուած տարածքներում իր ներկայութեան օրինականացման աւանդական գործելակերպին:

Ակնյայտ է, որ Ատրպէյճանի՝ միջազգային պայմանագրային եւ սովորութային մարդասիրական իրաւունքի կոպիտ խախտմամբ ուղեկցուող համակարգային այս քաղաքականութեան եւ թշնամական արշաւի նպատակը հայկական պատմական յիշողութեան եւ մշակութային ներուժի ոչնչացումը եւ հայկական մշակութային ու հոգեւոր ժառանգութեան իւրացումն է:

Մինչդեռ, ատրպէյճանական իշխանութիւնների որդեգրած հայկական հոգեւոր եւ մշակութային ոչնչացման քաղաքականութեանը հակադիր՝ Արցախի Հանրապետութիւնը մշտապէս հաւատարիմ է մնացել իր տարածքում ցեղային եւ կրօնական հանդուրժողականութեան գործելակերպին: 2019 թուականին Արցախի Հանրապետութեան Շուշի քաղաքում պարսկական Գոհար Տիկնոջ Վերին Մզկիթի վերականգնումը դրա վառ օրինակն ու ապացոյցն է:

Արցախի Հանրապետութեան եւ Հայաստանի Հանրապետութեան համապատասխան գերատեսչութիւնները բազմիցս ահազանգել են Ատրպէյճանի կողմից տեղեկատուական բաց աղբիւրներ հոսեցուող՝ հայկական հոգեւոր եւ նիւթական ժառանգութեան համակարգուած եւ դիտաւորեալ ոչնչացման դէպքերի, հայկական հոգեւոր եւ մշակութային ժառանգութեան իւրացման մասին:

Արցախի Հանրապետութեան Մարդու իրաւունքներու պաշտպանի գրասենեակի կողմէ համապարփակ զեկոյց է պատրաստուել՝ Արցախի Հանրապետութեան` Ատրպէյճանի բռնատիրութեան տակ յայտնուած տարածքներում հայկական մշակութային ժառանգութեան նկատմամբ իրականացուած վանտալիզմի եւ հայկական յուշարձաններին սպառնացող ոչնչացման վտանգի վերաբերեալ։

Համոզուած ենք, որ այս ահազանգերի արդիւնքում միջազգային հանրութիւնը եւ միջազգային կառոյցները բաւարար չափով տեղեկացուած են կատարուածի մասին: Դեռեւս 44-օրեայ պատերազմի ընթացքում Ատրպէյճանի կողմից Արցախի Հանրապետութեան մշակութային ժառանգութեան թիրախաւորումը միջազգային հանրութեան կողմից արժանացել է համապատասխան դատապարտող գնահատականների:

Այս համաթեքսթում մեծապէս կարեւորում ենք ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահող երկրների՝ ՌԴ եւ Ֆրանսայի մտահոգութիւններն Արցախում հայկական մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութեան հետագայ ճակատագրի շուրջ, գործնական աջակցութիւն ցուցաբերելու պատրաստակամութիւնը եւ միջազգային մասնագիտացուած կառոյցների ներգրաւման կարեւորութեան մասին յայտարարութիւնները: Կարեւորում ենք յատկապէս ՌԴ կողմից այս հարցի նկատմամբ ընդգծուած վերաբերմունքն ու իրականացուած գործնական քայլերը:

Մեծապէս գնահատում ենք մարդասիրական այս խնդրի լուծման շուրջ համընդհանուր պատասխանատուութիւնը կիսելու ամենաբարձր մակարդակով արուած յայտարարութիւնները:

Կարեւորում ենք, որ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ն որոշում ընդունեց 1954 թուականի Հաագայի համաձայնագրի 2-րդ արձանագրութեան շրջանակներում մշտադիտարկման եւ վերահսկման լրացուցիչ մեխանիզմների ներդրման վերաբերեալ, ինչպէս նաեւ ողջունում ենք Արցախի եւ յարակից տարածքների մշակութային ժառանգութեան պաշտպանութեան եւ դրանց հետագայ վնասումը կանխելու ուղղութեամբ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի փաստահաւաք առաքելութիւն ուղարկելու որոշումը:

Վերահաստատում ենք մեր պատրաստակամութիւնը՝ աջակցելու ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի փաստահաւաք առաքելութեան հնարաւորինս արագ իրականացումն Արցախում եւ յարակից շրջաններում:

Ստիպուած ենք արձանագրել, որ Ատրպէյճանը քաղաքականացնում եւ խոչընդոտներ է ստեղծում ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի կողմից առաջարկուած արհեստագիտական աջակցման փաստահաւաք առաքելութեան իրականացման համար՝ այսպիսով կասկածի տակ առելով ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի հիմնարար դերը եւ համամարդկային նշանակութիւնը:

Արցախի հարուստ մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութիւնը համաշխարհային մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութեան անբաժան մասն է կազմում: Հետեւապէս, Ատրպէյճանի կողմից մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութեան՝ յանցաւոր միտումնաւորութեամբ ոչնչացումը մարտահրաւէր է ողջ քաղաքակիրթ մարդկութեանը:

Միջազգային հանրութեան՝ Արցախում հայկական մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութեան դէմ անհանդուրժողականութեան դրսեւորումների դատապարտման եւ միջազգային հանրութեան եւ կառոյցների ուշադրութեան հրաւիրման միջոցը դիտարկում ենք որպէս Արցախի դէմ ատրպէյճանական յարձակման հետեւանքով Արցախի բռնագրաւուած տարածքներու մէջ վտանգուած հայկական հոգեւոր եւ մշակութային ժառանգութեան հետագայ ոչնչացման կանխման միակ մեխանիզմը:

Ակնկալում ենք միջազգային իրաւունքի համապատասխան իրաւական նորմերի շրջանակներում կանխման գործողութիւններ:

Կոչ ենք անում անյապաղ, գործուն եւ շարունակական քայլեր ձեռնարկել արդիւնաւէտ մեխանիզմների մշակման հարցում՝ նպաստելու Ատրպէյճանի կողմից այլ ժողովուրդների մշակութային ժառանգութեան պահպանման ուղղութեամբ ստանձնած միջազգային իրաւական պարտաւորութիւնների կատարմանը:

Մեր մտահոգութիւնները կարող են լուծում ստանալ բացառապէս միջազգային իրաւունքի եւ մասնաւորապէս՝ ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի Զինուած հակամարտութիւնների ժամանակ մշակութային արժէքների պաշտպանութեան մասին 1954 թ. Հաագայի համաձայնագրի երկրորդ արձանագրութեան համապատասխան յօդուածների, ինչպէս նաեւ ՄԱԿ-ի ԱԽ 2017 թուականի 2347 բանաձեւի շրջանակներում:

Կրկին հաւաստում ենք, որ Արցախի Հանրապետութիւնը հաւատարիմ է մշակութային արժէքների պահպանութեան հարցերում փոխադարձ հանդուրժողականութեան եւ յարգանքի ձեւաչափին եւ պատրաստ է նպաստել միջազգային իրաւունքի շրջանակներում գործնական լուծումներ ապահովելուն:

Յիշեցնում ենք, որ հակամարտութեան կարգաւորումը, տարածաշրջանում տեւական եւ կայուն խաղաղութիւնն անհնար է առանց Ատրպէյճանի կողմից բռնագրաւուած եւ փաստացի Ատրպէյճանի վերահսկողութեան տակ յայտնուած տարածքներում հայկական մշակութային եւ հոգեւոր ժառանգութեան պահպանութեան, այդ թուում՝ բոլոր հնարաւոր միջոցներով մշտադիտարկման կազմակերպման՝ կանխելու համար հայերի ցեղային զտման նպատակով իրականացրած գործողութիւնները»: